Ikerketa zientifikoan dauden ideia oker enpirikoen azterketa

Bizitzaren zientzia esperimentuetan oinarritutako zientzia naturala da. Azken mendean, zientzialariek bizitzaren oinarrizko legeak agerian utzi dituzte metodo esperimentalen bidez, hala nola DNAren helize bikoitzaren egitura, geneen erregulazio mekanismoak, proteinen funtzioak eta baita zelulen seinaleztapen bideak ere. Hala ere, hain zuzen ere, bizitzaren zientziak esperimentuetan oinarritzen direnez, erraza da "errore enpirikoak" sortzea ikerketan: datu enpirikoetan gehiegi fidatzea edo gaizki erabiltzea, eraikuntza teorikoaren beharra, muga metodologikoak eta arrazoiketa zorrotza alde batera utzita. Gaur, azter ditzagun elkarrekin bizitzaren zientzien ikerketan ohikoak diren hainbat errore enpiriko:

Datuak Egia Dira: Esperimentu Emaitzen Ulermen Absolutua

Biologia molekularreko ikerketan, datu esperimentalak askotan "froga sendo"tzat hartzen dira. Ikerlari askok emaitza esperimentalak zuzenean ondorio teoriko bihurtzeko joera dute. Hala ere, emaitza esperimentalak hainbat faktorek eragiten dituzte askotan, hala nola baldintza esperimentalak, laginaren purutasuna, detekzio-sentsibilitatea eta akats teknikoak. Ohikoena PCR fluoreszente kuantitatiboan kutsadura positiboa da. Ikerketa-laborategi gehienetan espazio eta baldintza esperimentalak mugatuak direnez, erraza da PCR produktuen aerosolen kutsadura eragitea. Horrek askotan lagin kutsatuak ondorengo PCR fluoreszente kuantitatiboan benetako egoera baino Ct balio askoz baxuagoak izatea eragiten du. Emaitza esperimental okerrak bereizketarik gabe erabiltzen badira analisietarako, ondorio okerrak baino ez dira ekarriko. XX. mendearen hasieran, zientzialariek esperimentuen bidez aurkitu zuten zelularen nukleoak proteina kopuru handia duela, DNA osagaia bakarra dela eta "informazio-eduki gutxi" duela dirudien bitartean. Beraz, jende askok ondorioztatu zuen "informazio genetikoa proteinetan egon behar dela". Garai hartako esperientzian oinarritutako "ondorio arrazoizkoa" izan zen hau. 1944ra arte ez zuen Oswald Averyk hainbat esperimentu zehatz egin, eta horien bidez frogatu zuen lehen aldiz DNA zela, eta ez proteinak, herentziaren benetako eramailea. Hau biologia molekularraren abiapuntua bezala ezagutzen da. Horrek ere adierazten du, nahiz eta bizitzaren zientzia esperimentuetan oinarritutako zientzia naturala izan, esperimentu espezifikoak askotan faktore batzuek mugatzen dituztela, hala nola diseinu esperimentala eta baliabide teknikoak. Emaitza esperimentaletan soilik oinarritzeak, ondorioztapen logikorik gabe, ikerketa zientifikoa erraz okerrera eraman dezake.

Orokortzea: datu lokalak eredu unibertsaletara orokortzea

Bizitzaren fenomenoen konplexutasunak zehazten du emaitza esperimental bakar batek askotan testuinguru zehatz bateko egoera soilik islatzen duela. Baina ikertzaile askok zelula-lerro batean, organismo eredu batean edo baita lagin edo esperimentu multzo batean behatutako fenomenoak gizaki edo beste espezie osoarentzat orokortzeko joera dute. Laborategian entzuten den esaera arrunta hau da: "Aurreko aldian ondo egin nuen, baina oraingoan ezin izan dut lortu". Hau da tokiko datuak eredu unibertsal gisa tratatzearen adibiderik ohikoena. Multzo desberdinetako lagin-multzo anitzekin esperimentu errepikatuak egitean, egoera hau gertatzeko joera dago. Ikertzaileek "arau unibertsal" bat aurkitu dutela pentsa dezakete, baina errealitatean, datuei gainjarritako baldintza esperimental desberdinak egotearen ilusioa besterik ez da. "Positibo faltsu tekniko" mota hau oso ohikoa zen gene-txipen lehen ikerketan, eta orain noizean behin gertatzen da errendimendu handiko teknologietan ere, hala nola zelula bakarreko sekuentziazioan.

Txosten selektiboa: itxaropenak betetzen dituzten datuak soilik aurkeztea

Datuen aurkezpen selektiboa biologia molekularreko ikerketan ohikoenak diren baina arriskutsuenak diren akats enpirikoetako bat da. Ikertzaileek hipotesiekin bat ez datozen datuak alde batera utzi edo gutxietsi egiten dituzte, eta emaitza esperimental "arrakastatsuak" soilik jakinarazten dituzte, horrela ikerketa-paisaia logikoki koherentea baina kontrajarria sortuz. Hau ere jendeak ikerketa zientifiko praktikoan egiten duen akats ohikoenetako bat da. Esperimentuaren hasieran espero diren emaitzak aurrez ezartzen dituzte, eta esperimentua amaitu ondoren, itxaropenak betetzen dituzten emaitza esperimentaletan bakarrik zentratzen dira, eta itxaropenekin bat ez datozen emaitzak zuzenean ezabatzen dituzte "errore esperimental" edo "errore operatibo" gisa. Datuen iragazketa selektibo honek emaitza teoriko okerrak baino ez ditu ekarriko. Prozesu hau ez da gehienetan nahita egiten, ikertzaileen portaera inkontzientea baizik, baina askotan ondorio larriagoak dakartza. Linus Pauling Nobel saridunak behin uste izan zuen C bitamina dosi altuak minbizia trata zezakeela eta ikuspuntu hori "frogatu" zuen hasierako datu esperimentalen bidez. Baina ondorengo entsegu kliniko zabalek erakutsi dute emaitza horiek ezegonkorrak direla eta ezin direla errepikatu. Esperimentu batzuek erakusten dute C bitaminak ohiko tratamenduan eragin dezakeela. Baina gaur egun arte, oraindik ere autokomunikabide askok Nas Bowling-en jatorrizko datu esperimentalak aipatzen dituzte minbiziaren Vc tratamenduaren aldebakarreko teoria sustatzeko, minbizia duten gaixoen ohiko tratamenduan eragin handia izanik.

Enpirismoaren espiritura itzultzea eta hura gainditzea

Bizitzaren zientziaren funtsa esperimentuetan oinarritutako zientzia naturala da. Esperimentuak egiaztapen teorikorako tresna gisa erabili behar dira, eta ez dedukzio teorikoa ordezkatzeko muin logiko gisa. Akats enpirikoen agerpena askotan ikertzaileek datu esperimentaletan duten fede itsutik eta pentsamendu eta metodologia teorikoari buruzko hausnarketa nahikorik ez izateagatik sortzen da.
Esperimentua da teoria baten benetakotasuna epaitzeko irizpide bakarra, baina ezin du pentsamendu teorikoa ordezkatu. Ikerketa zientifikoaren aurrerapena ez da datuen metaketan bakarrik oinarritzen, baita gidaritza arrazionalean eta logika argian ere. Biologia molekularraren arlo azkar garatzen ari den honetan, diseinu esperimentalaren zorroztasuna, analisi sistematikoa eta pentsamendu kritikoa etengabe hobetuz bakarrik saihestu dezakegu enpirismoaren tranpan erortzea eta benetako ikuspegi zientifikorantz aurrera egin.